Ebul Husejn Muslim ibn Hadždžadž ibn Muslim El–Kušejri En–Nejsaburi, je poznati učenjak, Imam i Šejhul–Islam u hadisu. Rođen je 204. godine po Hidžri u gradu Nejsaburu. Po rodnom mjestu prozvan je En– Nejsaburi, a naziv El–Kušejri dobio je po plemenu iz kojeg je ponikao. Vrlo rano se počeo interesovati za nauku. Još u mladosti osjećao je posebnu ljubav prema hadisu. Prisustvovao je medžlisima hadisa, koje su vodili učenjaci njegovog kraja. Do četrnaeste godine odslušao je predavanja mjesnih muderrisa, a potom kreće u svijet. Obišao je sve značajnija mjesta u Horasanu, Re’ju, Iraku, Hidžazu i Egiptu gdje je upoznao brojne, istaknute učenjake hadisa i hadiskih disciplina. U Horasanu je susreo Jahja ibn Jahja el–Tejmija i Ishaka ibn Rahivejha, učitelje imama Buharija. U Re’ju je učio kod Muhammeda ibn Mihrana i Ebu Gassana Muhammeda ibn Amra Ez–Zunejdža. U Iraku, kod Ahmeda ibn Hambela i Abdullaha ibn Musleme el–Ka’nebija. U Hidžazu, pred Seidom ibn Mensurom i Ebu Mus’abom Es–Suhrijem. U Egiptu, pred Amrom ibn Sevvadom i Harmaletom ibn Jahjaom i dr.
Muslim je najviše vremena proveo uz Buharija, koga je visoko poštovao i cijenio. Od njega je najviše i naučio o hadisu, pa za kratko vrijeme i Muslimovo ime postaje poznato. O njemu se pričalo sa naglašenim uvažavanjem. Po povratku u rodni kraj, počeo je predavati hadis.
Njegovim medžlisima prisustvovao je veliki broj slušalaca. Naročito ga je rado slušala omladina. Njegovim medžlisima prisustvovali su i oni čija će imena kasnije ostati trajno zabilježena u hadiskoj nauci: Ebu Hatem Er–Razi i Zu’ra Er–Razi, Muaz ibn Harun, Ahmed ibn Seleme, Ebu Bekr ibn Huzejme, pisac poznatog “Sahiha”, Ebu Jahja ibn Seid, Ebu Isa Et–Tirmizi, pisac “Sunena”, i mnogi drugi.
U hadiskoj nauci Muslimu pripada visoko mjesto. Slovio je kao Imam, Hafiz, Hudždže, Hakim i Šejhul-Islam u hadisu. Bio je svestran, poznavao je hadiske nauke, tako da nije bilo grane u hadisu iz koje nije napisao djelo, a u nekim disciplinama nadmašio je i svog učitelja – Buharija. Zbog toga svega bio je cijenjen i uvažavan među učenjacima hadisa. Ahmed ibn Seleme kaže da su Ebu Zu’ ra Er–Razi i Ebu Hatem Er–Razi Muslima stavljali ispred svih učenjaka svoga vremena. Ebu Kurejš tvrdi da su na ovome svijetu samo četiri istinska Hafiza hadisa, a među njih ubraja i Muslima.
Ebu Amr ibn Hamadan kaže da je pitao Ibn Ukadeta ko je učeniji: Buhari ili Muslim, te ko od njih dvojice zna više hadisa, pa mu je odgovorio: “Buhari je Imam i Muslim je Imam u hadisu “.
Muslim je, iza sebe, ostavio više djela. Neki kažu da je napisao preko 20 djela iz hadisa. Spomenimo najznačajnije: “EL–MUSNEDUS– SAHIH”, “EL–MUSNEDUL–KEBIRU ALEL RIDŽALI” i “EL–DŽAMIUL-KEBIRU ALEL EBVAL”, “KITABU MEN LEJSE LEHU ILLA RAVIN VAHIDIN” itd.
Biografi Muslima bilježe interesantnu priču za njegovu smrt: “Dok je jednom prilikom držao predavanje iz hadisa, neko od prisutnih ga je pitao za hadis koji Muslimu nije bio poznat. Muslim je, na to, otišao kući, upalio svjetiljku i cijelu noć tragao za tim hadisom. Usput je jeo hurme koje mu neko darovao. Pred sabah je pronašao traženi hadis, a i posuda sa hurmama bila je prazna. Kažu da su mu te hurme naudile. Počeo je poboljevati, i od te je bolesti i preselio na Ahiret.” Muslim je umro u selu Nasr Abu, nedaleko od Nejsabura 261. godine po Hidžri.
MUSLIMOV “SAHIH”
Najznačajnije djelo koje je Muslim napisao, i koje mu je donijelo ugled i slavu u znanstvenom svijetu, bez sumnje je “MUSNEDUS–SAHIHU”, više poznato kao “MUSLIMOV SAHIH”. Petnaest godina je radio na njemu. To je zbirka vjerodostojnih hadisa, koja je po vjerodostojnosti iza Buharijevog “Sahiha”. Neki je ravnaju sa Buharijevom zbirkom, a neki joj daju prednost nad njom.
Od učenjaka, koji ovu zbirku stavljaju ispred Buharijeve, je i Ebu Ali En–Nejsaburi, Hakimov učitelj. On kaže: “Pod ovim nebeskim svodom nema pouzdanije zbirke od Muslimovog “Sahiha”. Na šta je on mislio, kada je rekao ove riječi, ni mnogim učenjacima i teoretičarima do danas nije jasno. Mišljenja i za, i protiv, su se isprepletala, a bilo kako bilo, za nas je mjerodavno mišljenje većine, koja Buharijevu zbirku, po vjerodostojnosti, stavlja ispred svih hadiskih zbirki - pa i ispred Muslimove, iako su i jedna i druga po vjerodostojnosti sasvim blizu. Muslim je svoj “Sahih” napisao po poglavljima. U njemu je, ne računajući one koji su tokom djela više puta ponavljani, zabilježio oko 4000 hadisa, a neki kažu 3000 i nekoliko. Sa ponovljenim, u Muslimovom “Sahihu” ima oko 10000, a neki kažu 12000 hadisa. Hadise sabrane u “Sahihu”, Muslim je izabrao iz 300000 hadisa, koje je poznavao.
Muslim je rekao: “Nisam sve vjerodostojne hadise koje sam poznavao zabilježio u svoj “Sahih”. U njemu sam zabilježio samo one koji ispunjavaju kriterije vjerodostojnosti kod svih učenjaka.” Pošto je završio djelo, dao ga ja na uvid poznatom učenjaku i svom savremeniku Ebu Zur’a Er–Raziju, da ga on pregleda. Sve hadise, na koje mu je skrenuo pažnju da imaju u sebi mahane, ukoliko je to i dokumentovao, Muslim je izbacio, dok je hadise na koje nije imao primjedbi zadržao.
U predgovoru svog “Sahiha” Muslim je naglasio da u zbirku želi sabrati isključivo vjerodostojne hadise. Takav se zaključak da izvesti i iz njegove zbirke “EL–MUSNEDUS–SAHIH” (“Vjerodostojnost hadisa sa punim senedom”). On hadise svoje zbirke klasificira u tri kategorije:
1. one, koje prenose Hafizi muttekini – najsigurniji i najpouzdaniji prenosioci,
2.one, koje prenose također pouzdani i sigurni prenosioci, ali koji su po rangu niži od prve kategorije i
3. one, u čijem senedu ima i slabih ravija i onih koje su neki hadiski učenjaci odbacili.
Ovakva klasifikacija hadisa kod Muslima, izazvala je veliku nedoumicu i zbunjenost kod mnogih učenjaka i hadiskih teoretičara. Jednostavno rečeno, mnogi nisu mogli da shvate suštinu ovakve klasifikacije, posebno kada se ima u vidu da je Muslim sebi uslovio da u zbirku želi sabrati isključivo vjerodostojne hadise; oni nisu mogli da dokuče smisao tih njegovih riječi. Stoga su i mišljenja o tome različita.
Npr. Ibn Salah kaže: “Muslimu su mnogi zamjerili što je u svoj “Sahih” bilježio hadise od druge i treće kategorije, jer oni nisu onakvi kakvi se traže kod vjerodostojnih hadisa.” Dalje, on veli: “Zato bi na to odgovorio na sljedeći način: “Prenosioci druge i treće kategorije, od kojih Muslim bilježi hadise, su po kvalitetu slabiji, po mišljenju nekih učenjaka, dok su kod Muslima pouzdani i sigurni. Od ovakvih prenosioca Muslim bilježi samo mutabea i ševahid predaje, dok je sve musned hadise zabilježio od prve kategorije.”
Kod mutebea i ševahid predaje, Muslim je pribjegavao kraćem senedu i bilježio hadise sa kraćim senedima, iako ravije u njima nisu bile najpouzdanije, jer je takve hadise sa dužim senedima i pouzdanijim ravijama već zabilježio kod musned hadisa, pa je zbog kratkoće zapisao one sa slabijim.
Kadi ‘Ijjad i Sujutija smatraju da je Muslim musned hadise bilježio od prve kategorije najpouzdanijih ravija. Ako više nije imao hadisa o određenom pitanju od te kategorije, onda je mutebea i ševahid predaje bilježio od druge kategorije pouzdanih prenosilaca, a tek, ako ne bi imao nijednog hadisa od druge kategorije, bilježio bi od treće.
Dr. Omer Ibn Hasan Osman Felabeh smatra da je Muslim zabilježio hadise samo od prve dvije kategorije prenosilaca, i to od prve - musned, a od druge - mutebea i ševahid predaje, i to samo nakon što je iscrpio sve hadise od prve kategorije, dok od treće kategorije ravija u svoj “Sahih” nije zabilježio nijednog hadisa. Također, on smatra da je Imam Muslim u svoju zbirku uvrstio isključivo vjerodostojne hadise, bez obzira da li su ti hadisi vjerodostojni sami po sebi (sahih li zatihi), ili su vjerodostojni zbog toga što su došli u više predaja (sahih li gajrihi). Ovo nam se mišljenje činilo najispravnijim, posebno kada se ima u vidu da su svi učenjaci idžma’om prihvatili hadise Buharija i Muslima.
Allahov Poslanik sallallahu alejhi ve sellem kaže: “Moji se sljedbenici ne mogu složiti, osim na onome što je istina.” Ovo što smo istakli je sasvim dovoljno da svaki razuman i dobronamjeran vjernik shvati da je svaka polemika i diskusija o hadisima dva “Sahiha” suvišna, jer je sama činjenica da su prihvaćeni idžma’om kao vjerodostojni, dovoljna garancija njihove pouzdanosti, a znamo da idžma’a, sama po sebi, obavezuje na prihvatanje i slijeđenje.
Buharijeva zbirka hadisa, po mišljenju učenjaka, odlikuje se nad Muslimovom u sljedećem:
1. Buhari bilježi hadise od 430 ravija, od kojih Muslim nije zabilježio nijedan hadis. Od toga je kritikovano 80 ravija. Muslim bilježi hadise od 610 ravija, od kojih Buhari nije bilježio hadise. Od toga je kritikovano 160 ravija.
2. Buhari, od ravija koji su kritikovani, bilježi veoma malo hadisa, dok Muslim od takvih ravija bilježi daleko više.
3. Većina ravija, koji su kritikovani kod Buharija, su uglavnom njegovi učitelji koje je on najbolje poznavao, dok je većina kritikovanih ravija kod Muslima živjela prije njega.
4. Buhari sve muttesil hadise bilježi od prve kategorije ravija, a ševahid predaje od druge. Muslim i neke muttesil hadise prenosi od druge kategorije prenosilaca.
5. Buhari kod muanan predaja uslovljava susret ravija, a Muslim se zadovoljava time što su živjeli u isto vrijeme.
6. Broj hadisa, kojima je osporavana vjerodostojnost, je manji nego kod Muslima. Kod njega takvih hadisa ima nešto manje od 80, dok kod Muslima ima 120.
7. Buharija je, po mišljenju većine, veći znalac u hadisu od Muslima. Muslimova zbirka se odlikuje nad Buharijevom u tome što je Muslim sve hadise sabrao na jednom mjestu po temama i nije ih parcijalno iznosio po poglavljima, i što on na jednom mjestu navodi više predaja jednog hadisa, što nije slučaj sa Buharijem.
KOMENTARI MUSLIMOVOG “SAHIHA”
Muslimov “Sahih” je više puta komentiran. To svakako ukazuje na to koliku su pažnju učenjaci pridavali ovom značajnom djelu. Muvetik ibn Abdullah ibn Abdulkadir u predgovoru djela “SIJANETUS–SAHIH MUSLIM” od Ibn Salaha, navodi 48 većih islamskih komentara, ili kraćih osvrta na Muslimov “Sahih” ili na rezime ove zbirke. Kao najznačajnije komentare ove zbirke izdvajamo:
- “EL – MINHADŽ FI ŠERHI SAHIHI MUSLIM IBN HADŽDŽADŽ” od Ebu Zekerija Jahja ibn Šerefa En – Nevevija (676. po Hidžri), poznat kao “KOMENTAR NEVEVIJE”.
- “IKMALUL – IKMAL” od Ebu Ruha Isa ibn Mes’ud Ez - Zavavija (744. po Hidžri), koji ima 12 tomova.
- “IKMALUL – IKMALUL – MU’LIM” od Muhammeda ibn Hilfeta ibn Umera el – Veštanija (827. po Hidžri), što je štampan u Kairu 1328. po Hidžri u 7 tomova.
Muslim je najviše vremena proveo uz Buharija, koga je visoko poštovao i cijenio. Od njega je najviše i naučio o hadisu, pa za kratko vrijeme i Muslimovo ime postaje poznato. O njemu se pričalo sa naglašenim uvažavanjem. Po povratku u rodni kraj, počeo je predavati hadis.
Njegovim medžlisima prisustvovao je veliki broj slušalaca. Naročito ga je rado slušala omladina. Njegovim medžlisima prisustvovali su i oni čija će imena kasnije ostati trajno zabilježena u hadiskoj nauci: Ebu Hatem Er–Razi i Zu’ra Er–Razi, Muaz ibn Harun, Ahmed ibn Seleme, Ebu Bekr ibn Huzejme, pisac poznatog “Sahiha”, Ebu Jahja ibn Seid, Ebu Isa Et–Tirmizi, pisac “Sunena”, i mnogi drugi.
U hadiskoj nauci Muslimu pripada visoko mjesto. Slovio je kao Imam, Hafiz, Hudždže, Hakim i Šejhul-Islam u hadisu. Bio je svestran, poznavao je hadiske nauke, tako da nije bilo grane u hadisu iz koje nije napisao djelo, a u nekim disciplinama nadmašio je i svog učitelja – Buharija. Zbog toga svega bio je cijenjen i uvažavan među učenjacima hadisa. Ahmed ibn Seleme kaže da su Ebu Zu’ ra Er–Razi i Ebu Hatem Er–Razi Muslima stavljali ispred svih učenjaka svoga vremena. Ebu Kurejš tvrdi da su na ovome svijetu samo četiri istinska Hafiza hadisa, a među njih ubraja i Muslima.
Ebu Amr ibn Hamadan kaže da je pitao Ibn Ukadeta ko je učeniji: Buhari ili Muslim, te ko od njih dvojice zna više hadisa, pa mu je odgovorio: “Buhari je Imam i Muslim je Imam u hadisu “.
Muslim je, iza sebe, ostavio više djela. Neki kažu da je napisao preko 20 djela iz hadisa. Spomenimo najznačajnije: “EL–MUSNEDUS– SAHIH”, “EL–MUSNEDUL–KEBIRU ALEL RIDŽALI” i “EL–DŽAMIUL-KEBIRU ALEL EBVAL”, “KITABU MEN LEJSE LEHU ILLA RAVIN VAHIDIN” itd.
Biografi Muslima bilježe interesantnu priču za njegovu smrt: “Dok je jednom prilikom držao predavanje iz hadisa, neko od prisutnih ga je pitao za hadis koji Muslimu nije bio poznat. Muslim je, na to, otišao kući, upalio svjetiljku i cijelu noć tragao za tim hadisom. Usput je jeo hurme koje mu neko darovao. Pred sabah je pronašao traženi hadis, a i posuda sa hurmama bila je prazna. Kažu da su mu te hurme naudile. Počeo je poboljevati, i od te je bolesti i preselio na Ahiret.” Muslim je umro u selu Nasr Abu, nedaleko od Nejsabura 261. godine po Hidžri.
MUSLIMOV “SAHIH”
Najznačajnije djelo koje je Muslim napisao, i koje mu je donijelo ugled i slavu u znanstvenom svijetu, bez sumnje je “MUSNEDUS–SAHIHU”, više poznato kao “MUSLIMOV SAHIH”. Petnaest godina je radio na njemu. To je zbirka vjerodostojnih hadisa, koja je po vjerodostojnosti iza Buharijevog “Sahiha”. Neki je ravnaju sa Buharijevom zbirkom, a neki joj daju prednost nad njom.
Od učenjaka, koji ovu zbirku stavljaju ispred Buharijeve, je i Ebu Ali En–Nejsaburi, Hakimov učitelj. On kaže: “Pod ovim nebeskim svodom nema pouzdanije zbirke od Muslimovog “Sahiha”. Na šta je on mislio, kada je rekao ove riječi, ni mnogim učenjacima i teoretičarima do danas nije jasno. Mišljenja i za, i protiv, su se isprepletala, a bilo kako bilo, za nas je mjerodavno mišljenje većine, koja Buharijevu zbirku, po vjerodostojnosti, stavlja ispred svih hadiskih zbirki - pa i ispred Muslimove, iako su i jedna i druga po vjerodostojnosti sasvim blizu. Muslim je svoj “Sahih” napisao po poglavljima. U njemu je, ne računajući one koji su tokom djela više puta ponavljani, zabilježio oko 4000 hadisa, a neki kažu 3000 i nekoliko. Sa ponovljenim, u Muslimovom “Sahihu” ima oko 10000, a neki kažu 12000 hadisa. Hadise sabrane u “Sahihu”, Muslim je izabrao iz 300000 hadisa, koje je poznavao.
Muslim je rekao: “Nisam sve vjerodostojne hadise koje sam poznavao zabilježio u svoj “Sahih”. U njemu sam zabilježio samo one koji ispunjavaju kriterije vjerodostojnosti kod svih učenjaka.” Pošto je završio djelo, dao ga ja na uvid poznatom učenjaku i svom savremeniku Ebu Zur’a Er–Raziju, da ga on pregleda. Sve hadise, na koje mu je skrenuo pažnju da imaju u sebi mahane, ukoliko je to i dokumentovao, Muslim je izbacio, dok je hadise na koje nije imao primjedbi zadržao.
U predgovoru svog “Sahiha” Muslim je naglasio da u zbirku želi sabrati isključivo vjerodostojne hadise. Takav se zaključak da izvesti i iz njegove zbirke “EL–MUSNEDUS–SAHIH” (“Vjerodostojnost hadisa sa punim senedom”). On hadise svoje zbirke klasificira u tri kategorije:
1. one, koje prenose Hafizi muttekini – najsigurniji i najpouzdaniji prenosioci,
2.one, koje prenose također pouzdani i sigurni prenosioci, ali koji su po rangu niži od prve kategorije i
3. one, u čijem senedu ima i slabih ravija i onih koje su neki hadiski učenjaci odbacili.
Ovakva klasifikacija hadisa kod Muslima, izazvala je veliku nedoumicu i zbunjenost kod mnogih učenjaka i hadiskih teoretičara. Jednostavno rečeno, mnogi nisu mogli da shvate suštinu ovakve klasifikacije, posebno kada se ima u vidu da je Muslim sebi uslovio da u zbirku želi sabrati isključivo vjerodostojne hadise; oni nisu mogli da dokuče smisao tih njegovih riječi. Stoga su i mišljenja o tome različita.
Npr. Ibn Salah kaže: “Muslimu su mnogi zamjerili što je u svoj “Sahih” bilježio hadise od druge i treće kategorije, jer oni nisu onakvi kakvi se traže kod vjerodostojnih hadisa.” Dalje, on veli: “Zato bi na to odgovorio na sljedeći način: “Prenosioci druge i treće kategorije, od kojih Muslim bilježi hadise, su po kvalitetu slabiji, po mišljenju nekih učenjaka, dok su kod Muslima pouzdani i sigurni. Od ovakvih prenosioca Muslim bilježi samo mutabea i ševahid predaje, dok je sve musned hadise zabilježio od prve kategorije.”
Kod mutebea i ševahid predaje, Muslim je pribjegavao kraćem senedu i bilježio hadise sa kraćim senedima, iako ravije u njima nisu bile najpouzdanije, jer je takve hadise sa dužim senedima i pouzdanijim ravijama već zabilježio kod musned hadisa, pa je zbog kratkoće zapisao one sa slabijim.
Kadi ‘Ijjad i Sujutija smatraju da je Muslim musned hadise bilježio od prve kategorije najpouzdanijih ravija. Ako više nije imao hadisa o određenom pitanju od te kategorije, onda je mutebea i ševahid predaje bilježio od druge kategorije pouzdanih prenosilaca, a tek, ako ne bi imao nijednog hadisa od druge kategorije, bilježio bi od treće.
Dr. Omer Ibn Hasan Osman Felabeh smatra da je Muslim zabilježio hadise samo od prve dvije kategorije prenosilaca, i to od prve - musned, a od druge - mutebea i ševahid predaje, i to samo nakon što je iscrpio sve hadise od prve kategorije, dok od treće kategorije ravija u svoj “Sahih” nije zabilježio nijednog hadisa. Također, on smatra da je Imam Muslim u svoju zbirku uvrstio isključivo vjerodostojne hadise, bez obzira da li su ti hadisi vjerodostojni sami po sebi (sahih li zatihi), ili su vjerodostojni zbog toga što su došli u više predaja (sahih li gajrihi). Ovo nam se mišljenje činilo najispravnijim, posebno kada se ima u vidu da su svi učenjaci idžma’om prihvatili hadise Buharija i Muslima.
Allahov Poslanik sallallahu alejhi ve sellem kaže: “Moji se sljedbenici ne mogu složiti, osim na onome što je istina.” Ovo što smo istakli je sasvim dovoljno da svaki razuman i dobronamjeran vjernik shvati da je svaka polemika i diskusija o hadisima dva “Sahiha” suvišna, jer je sama činjenica da su prihvaćeni idžma’om kao vjerodostojni, dovoljna garancija njihove pouzdanosti, a znamo da idžma’a, sama po sebi, obavezuje na prihvatanje i slijeđenje.
Buharijeva zbirka hadisa, po mišljenju učenjaka, odlikuje se nad Muslimovom u sljedećem:
1. Buhari bilježi hadise od 430 ravija, od kojih Muslim nije zabilježio nijedan hadis. Od toga je kritikovano 80 ravija. Muslim bilježi hadise od 610 ravija, od kojih Buhari nije bilježio hadise. Od toga je kritikovano 160 ravija.
2. Buhari, od ravija koji su kritikovani, bilježi veoma malo hadisa, dok Muslim od takvih ravija bilježi daleko više.
3. Većina ravija, koji su kritikovani kod Buharija, su uglavnom njegovi učitelji koje je on najbolje poznavao, dok je većina kritikovanih ravija kod Muslima živjela prije njega.
4. Buhari sve muttesil hadise bilježi od prve kategorije ravija, a ševahid predaje od druge. Muslim i neke muttesil hadise prenosi od druge kategorije prenosilaca.
5. Buhari kod muanan predaja uslovljava susret ravija, a Muslim se zadovoljava time što su živjeli u isto vrijeme.
6. Broj hadisa, kojima je osporavana vjerodostojnost, je manji nego kod Muslima. Kod njega takvih hadisa ima nešto manje od 80, dok kod Muslima ima 120.
7. Buharija je, po mišljenju većine, veći znalac u hadisu od Muslima. Muslimova zbirka se odlikuje nad Buharijevom u tome što je Muslim sve hadise sabrao na jednom mjestu po temama i nije ih parcijalno iznosio po poglavljima, i što on na jednom mjestu navodi više predaja jednog hadisa, što nije slučaj sa Buharijem.
KOMENTARI MUSLIMOVOG “SAHIHA”
Muslimov “Sahih” je više puta komentiran. To svakako ukazuje na to koliku su pažnju učenjaci pridavali ovom značajnom djelu. Muvetik ibn Abdullah ibn Abdulkadir u predgovoru djela “SIJANETUS–SAHIH MUSLIM” od Ibn Salaha, navodi 48 većih islamskih komentara, ili kraćih osvrta na Muslimov “Sahih” ili na rezime ove zbirke. Kao najznačajnije komentare ove zbirke izdvajamo:
- “EL – MINHADŽ FI ŠERHI SAHIHI MUSLIM IBN HADŽDŽADŽ” od Ebu Zekerija Jahja ibn Šerefa En – Nevevija (676. po Hidžri), poznat kao “KOMENTAR NEVEVIJE”.
- “IKMALUL – IKMAL” od Ebu Ruha Isa ibn Mes’ud Ez - Zavavija (744. po Hidžri), koji ima 12 tomova.
- “IKMALUL – IKMALUL – MU’LIM” od Muhammeda ibn Hilfeta ibn Umera el – Veštanija (827. po Hidžri), što je štampan u Kairu 1328. po Hidžri u 7 tomova.
